Aften zijn pijnlijke plekjes in de mond, grijs-wit of geel met een rode ontstoken rand.

Zij verschijnen aan de binnenkant van de mond en zijn niet besmettelijk. Er bestaat geen bepaalde oorzaak voor aften.
Het is waarschijnlijk zo dat verschillende factoren aften kunnen uitlokken bij mensen die daar de aanleg toe hebben. Een lage lichamelijke weerstand, virussen en bacteriën, vermoeidheid, stress en allergieën kunnen een rol spelen. Een oppervlakkige beschadiging door op de wang te bijten, een harde broodkorst of te warm eten is soms voldoende.

Eventueel kan je om de pijn te stillen de aften aanstippen met een verdovende vloeistof of gel, de mond spoelen met een ontsmettend product of een pijnstiller innemen.
Het is aangewezen een tandarts te raadplegen als de aften niet verdwijnen na twee weken of zeer dikwijls terugkomen. Ook als de aanwezigheid van aften gepaard gaat met koorts, kan je best op controle gaan; er kan dan sprake zijn van een infectieziekte.

Aften zijn pijnlijke, oppervlakkige zweertjes van het mondslijmvlies met een doorsnede van drie tot vier millimeter. De plekjes zijn bedekt met een grijs-wit of geel beslag met een rode ontstoken rand.

Zij ontstaan veelal op kinderleeftijd of tijdens de puberteit en hebben de neiging om vaak terug te komen. Ze kunnen overal in de mondholte voorkomen, zoals de binnenkant van de lip, de wangen, onder de tong, op de tong en op het tandvlees, maar soms ook in de keel.

Aften komen bij 20% van de bevolking voor.

De meeste mensen hebben slechts af en toe wat ongemak van kleine pijnlijke zweertjes die meestal na 1 tot 2 weken spontaan genezen zonder littekenvorming.

Sommigen (10%) hebben echter vaak terugkerende, grote en heftig pijnlijke zweren in de mond. Deze vormen een ware kwelling. Ze genezen langzaam in een periode van vele weken en laten een litteken achter. Deze zweren kunnen veel ongemak met pijn, koorts, opgezette lymfklieren en algemeen ziek zijn veroorzaken. Bij deze patiënten komen soms ook aften voor op andere lichaamsdelen.

Er is niet één bepaalde oorzaak voor aften aan te wijzen. Het is waarschijnlijk zo dat verschillende factoren aften kunnen uitlokken bij mensen die daar de aanleg toe hebben. Verreweg de meeste mensen met kleine aften zijn verder gezond, maar bij grote aften kunnen andere ziekten in het spel zijn.

Uitlokkende factoren

Het is bekend dat een oppervlakkige slijmvliesbeschadiging, (bijvoorbeeld veroorzaakt door bijten op de wang, tandenpoetsen met een te harde borstel, scherpe randjes aan tanden of kunstgebit, of het eten van harde toast of te scherp gekruid voedsel) over kan gaan in een aft.

Maar waarom er dan een zweer ontstaat, is onduidelijk. Mogelijk spelen de bacteriën in de mondholte daarbij een rol. Stress wordt als een belangrijke uitlokkende factor beschouwd.
Ook lijkt er een zekere genetische aanleg te bestaan, in ieder geval komt het in sommige families meer voor.

Andere mogelijke oorzaken zijn ijzertekort, vitaminetekorten (vitamine B-12, foliumzuur), voedingsallergie, hormonale veranderingen, infecties, en een verminderde weerstand. Het Herpesvirus, dat koortsblaasjes veroorzaakt, speelt bij aften geen rol. In de meeste gevallen wordt er echter geen onderliggende oorzaak gevonden.

Van geneesmiddelen die het immuunsysteem onderdrukken, zoals cytostatica, is bekend dat ze op aften lijkende zweren kunnen veroorzaken. Datzelfde geldt voor nicorandil (voor angina van het hart) en waarschijnlijk ook voor bepaalde pijnstillers en bètablokkers (medicijnen voor hoge bloeddruk en voor het hart).

Ziekten die aften kunnen veroorzaken

Vooral grote aften kunnen een uiting zijn van een onderliggende ziekte. Hiertoe behoren de ziekte van Behçet, waarbij naast zweertjes in de mondholte ook zweren op de geslachtsdelen aanwezig kunnen zijn, en bij een aantal darmziekten zoals coeliakie (gluten-overgevoeligheid), de ziekte van Crohn, en colitis ulcerosa. Ook mensen die met HIV zijn geïnfecteerd, kunnen op aften lijkende zweren in de mond krijgen.

In de meeste gevallen is helemaal geen behandeling nodig: de aften gaan vanzelf over. Het beste is rustig spontane genezing af te wachten. Eventueel kan je een pijnstiller gebruiken zoals paracetamol. Blijf zoveel mogelijk van de aften af, er in bijten of er overheen schrapen vertraagt alleen maar de genezing.

Voorkom uitbreiding door voorzichtig te poetsen en rustig te eten. Volgens bepaalde studies zou een tandpasta zonder het schuimmiddel Natriumlaurylsulfaat (of Sodium Lauryl-sulfate, SLS) het ontstaan van aften voorkomen.

Alleen indien er zeer veel aften zijn of indien ze met grote regelmaat terugkeren, is het zinvol om een behandeling uit te proberen. Voor aften zijn verschillende producten beschikbaar; voor sommige geneesmiddelen heb je wel een voorschrift van een tandarts of arts nodig. De meest gebruikte producten zijn lokale pijnstillende middelen, bacteriedodende mondspoelingen, en ontstekingsremmende middelen (corticosteroïden).

Lokale pijnstillende middelen

Om de pijn te verminderen kan je de aften 4-6 x per dag aanstippen met een wattenstaafje gedrenkt in een verdovende vloeistof of gel (b.v. lidocaïnegel). Uiteraard kan je ook gewone pijnstillers gebruiken zoals paracetamol. Spoelen met een verdovende en vloeistof kan ook. Indien je een lokaalwerkend pijnstillend product hebt gebruikt, is het aangewezen om de eerste tijd niet te kauwen. Het gevoel in de mondholte is ook veranderd waardoor je gemakkelijk per ongeluk in de wang of tong kan bijten.

Bacteriedodende / ontsmettende mondspoelingen

Ontsmettende mondspoelingen verminderen het aantal bacteriën in de mond. Voorbeelden zijn chloorhexidine mondspoelvloeistof (Corsodyl, chloorhexidine mondspoeling 0.2% FNA), Kamillosan, waterstofperoxyde, natriumperboraat (Bocasan) en tetracycline mondspoeling 5% FNA. Zij versnellen de genezing echter niet.

Er bestaan ook chloorhexidine zuigtabletten. Deze hebben een ontsmettende werking en daardoor wellicht een effect op verdere uitbreiding.

Ontstekingsremmende middelen (corticosteroïden)

Deze middelen dempen de ontstekingsreactie in en rond de zweer, en reduceren daarmee ook de pijn.

Voor gebruik in de mondholte zijn speciale corticosteroïdezalven, gels, en sprays beschikbaar, in verschillende sterkten. Ze kunnen bijwerkingen hebben (bij te veel gebruik bijvoorbeeld overgroei van schimmels in de mondholte) en zijn alleen verkrijgbaar op voorschrift.

Overige middelen

In uitzonderlijke gevallen, waarbij veel pijnlijke zweren aanwezig zijn, kan het nodig zijn om voor korte tijd krachtige ontstekingsremmende geneesmiddelen te slikken, zoals prednison, colchicine, of cyclosporine.

Zorg voor een goede algemene gezondheid, en een goede mondhygiëne. Een bezoek aan de tandarts kan nuttig zijn. Deze kan eventuele afwijkingen, scherpe randjes aan tanden of kiezen wegwerken, slecht passende gebitsprothesen aanpassen, en je adviseren welke technieken en producten je zou kunnen uitproberen.

Pas je voedingsgewoonten aan: eet geen harde toast of scherp gekruid voedsel. Poets je tanden voorzichtig. Kauw bewust.

Het eten van vitamine C zal aften niet voorkomen en de genezing ervan niet versnellen.
Je moet er rekening mee houden dat de aandoening behandeld kan worden, maar dat er met enige regelmaat en soms gedurende vele jaren nieuwe aanvallen van aften kunnen optreden.